Ο Γάλλος Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά, βαρόνος της Μπρεντ και του Μοντεσκιέ (1689 – 1755), γνωστός ως Μοντεσκιέ, είναι ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους οι οποίοι έθεσαν τις βάσεις των Πολιτικών Επιστημών. Στην αντίληψη ενός Φυσικού ο Μοντεσκιέ είναι ότι ο Νεύτων για τη Φυσική· ο πατέρας/ θεμελιωτής της Πολιτικής Επιστήμης.

Στα έργα του ο Μοντεσκιέ επιχειρεί να βρει και να αναλύσει τις θεμελιώδεις αρχές και τη λογική διαφόρων πολιτικών θεσμών με την μελέτη των νόμων· προτείνει νέες μεθόδους διακυβέρνησης και νέες αντιλήψεις για το κράτος. Οι πρωτοποριακές και φιλελεύθερες ιδέες του Μοντεσκιέ συνοψίζονται στο Σύγγραμμα του «Το Πνεύμα των Νόμων», που αποτελεί για αρκετούς τη «Βίβλο» της Πολιτικής Επιστήμης.

Το κριτήριο του Μοντεσκιέ

Ο Μοντεσκιέ αναγνωρίζει τρεις τύπους πολιτευμάτων: Το Δεσποτισμό, τη Μοναρχία και τη Δημοκρατία.

Δεσποτισμός είναι το πολίτευμα στο οποίο ο Μονάρχης/ Δεσπότης ασκεί εξουσία η οποία ούτε περιορίζεται ούτε ελέγχεται από ανθρώπινους θεσμούς. Ο όρος Δεσπότης είναι Ελληνικός και χρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό Μοναρχών που θεωρούνται οι ίδιοι Θεοί, ή εκπρόσωποι του Θεού, καθώς και για τον χαρακτηρισμό των θρησκευτικών ηγετών.

Μοναρχία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία ασκείται από ένα μόνο άτομο, αλλά περιορίζεται από κάποιους θεμελιώδεις θεσμούς (πχ το Σύνταγμα). Συνταγματική Μοναρχία.

Δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία ασκείται από τους πολίτες· είναι η Δημοκρατία του αρχαιοελληνικού πνεύματος και όχι ο Κοινοβουλευτισμός του Αγγλοσαξονικού πνεύματος στο οποίο η εξουσία ασκείται από αιρετούς και μη αιρετούς (αυθαίρετους), κληρονομικούς αντιπροσώπους.

Ένα από τα σημαντικά συμπεράσματα του Μοντεσκιέ είναι ότι το κατάλληλο, το βέλτιστο, για κάθε Χώρα πολίτευμα εξαρτάται από την έκταση και τον πληθυσμό της Χώρας. Συγκεκριμένα θεωρεί ότι:

1. Ο Δεσποτισμός είναι το περισσότερο κατάλληλο πολίτευμα για χώρες πολύ μεγάλες σε έκταση και πληθυσμό.

2. Η Συνταγματική Μοναρχία για χώρες μέτριας έκτασης και πληθυσμού και

3. Η Δημοκρατία είναι κατάλληλη για Χώρες μικρής έκτασης και πληθυσμού.

Συμπεράσματα, όπως το παρόν, στα οποία η βελτιστοποίηση ενός Συστήματος εκφράζεται ως συνάρτηση κάποιου άλλου ή άλλων μετρήσιμων μεγεθών , στα Μαθηματικά και στις Θετικές Επιστήμες ονομάζονται Κριτήρια. Δεν γνωρίζουμε αν οι Πολιτικοί Επιστήμονες θεωρούν σημαντικό αυτό το συμπέρασμα, ούτε αν το ονομάζουν Κριτήριο του Μοντεσκιέ. Πιστεύουμε όμως πως το συμπέρασμα αυτό έχει ορθολογισμό, διαχρονική ισχύ και συμβατότητα με τα ιστορικά γεγονότα· ότι μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους της σημερινής «Κοινωνίας της Πληροφορίας» να επιλέξουν και να θεσμοθετήσουν το βέλτιστο Πολίτευμα (1) , το βέλτιστο Σύνταγμα, που θα υπηρετεί τα συμφέροντα του συνόλου (Set) των πολιτών της Χώρας.

Η λογική του Κριτηρίου του Μοντεσκιέ

Το κριτήριο στηρίζεται στη λογική ανάλυση των αρχών των βασικών πολιτευμάτων, αλλά και στην ιστορική εμπειρία για τις χώρες που λειτούργησε η Δημοκρατία. Από τα στοιχεία αυτά εύκολα συνάγεται ότι βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης και λειτουργίας της Δημοκρατίας είναι:

1. Η ύπαρξη καλών συνθηκών επικοινωνίας των ανθρώπων ώστε να διασφαλίζεται αμφι-ενεργή (interactive) επικοινωνία/ενημέρωση των πολιτών, και

2. η ύπαρξη εμπειρίας και κατ’ επέκταση ικανότητας των πολιτών να λαμβάνουν αποφάσεις με τη δύναμη της λογικής και όχι με τη δύναμη των ενστίκτων και των κινήτρων με την οποία λαμβάνουν αποφάσεις τα άλογα όντα. Η ύπαρξη αυτού που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Παιδεία.

Αντίθετα, βασική προϋπόθεση ανάπτυξης και λειτουργίας των πολιτευμάτων της Δεσποτείας και Μοναρχίας είναι οι άνθρωποι να πιστεύουν· να πιστεύουν στη σοφία των ηγετών / μεσσιών που μόνο αυτοί και όχι το σύνολο των πολιτών, μπορεί να λαμβάνει τις μείζονες πολιτικές αποφάσεις. Να θυμίσουμε ότι η πληθώρα των ελασσόνων αποφάσεων, που επάγονται και περιορίζονται από τις μείζονες, λαμβάνονται και υλοποιούνται πάντοτε από τους υπηρέτες/ διακόνους των μεσσιών.

Τέτοιοι μεσσίες / ηγέτες είχαν, στις διάφορες εποχές, το στάτους: του Θεού ( οι Φαραώ της Αιγύπτου), του αντιπροσώπου του Θεού (οι ελαίου Θεού Βασιλείς) , ή του μεγαλοφυούς προστάτη των πολιτών ο οποίος είναι αιρετός, άλλα αρκετές φορές είναι κατά βάθος αυθαίρετος, (αυτό-αιρετός, μη αιρετός).

Τα προηγούμενα οδηγούν στο στέρεο συμπέρασμα ότι: (1) Στις μεγάλες χώρες, στις οποίες οι πολίτες είναι πρακτικά αδύνατο να έχουν τη λειτουργική και οικονομική δυνατότητα να αλληλοενημερώνονται, να διαβουλεύονται και να λαμβάνουν αποφάσεις με δημοψηφίσματα, τα βέλτιστα στην πράξη πολιτεύματα είναι η Απόλυτη ή η Συνταγματική Μοναρχία και η δημιουργία στους πολίτες δογματικής νοοτροπίας. Νοοτροπίας δηλαδή στην οποία η αλήθεια βρίσκεται στη λογική των μεσσιών και όχι στη λογική του κάθε ανθρώπου. (2) Στις μικρές χώρες στις οποίες υπάρχει η λειτουργική και οικονομική δυνατότητα πραγματοποίησης των προαναφερθεισών λειτουργιών, το βέλτιστο στην πράξη πολίτευμα είναι η Δημοκρατία, που αποτελεί άσκηση για την ισότητα και ελευθερία των ανθρώπων· που αποτελεί άσκηση ανάπτυξης της λογικής και της ευθύνης· που αποτελεί την Παιδεία της Παιδείας (2). (3) Η δογματική αντίληψη αποτελεί το θεμέλιο του Δεσποτισμού και της Μοναρχίας, ενώ η λογική αντίληψη αποτελεί το θεμέλιο της αληθινής, της Άμεσης Δημοκρατίας.

Μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα η πραγματοποίηση των προαναφερθεισών λειτουργιών απαιτούσε τη φυσική παρουσία των ανθρώπων σε «κοινό χώρο και χρόνο», γεγονός που έκανε κατάλληλες για το πολίτευμα της Δημοκρατίας, μόνο τις μικρές σε έκταση και πληθυσμό Χώρες. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από το ιστορικό γεγονός σύμφωνα με το οποίο το πολίτευμα της Δημοκρατίας λειτούργησε μόνο στα μικρά κράτη-πόλεις της αρχαίας Ελλάδας. Όταν τα κράτη-πόλεις πέθαναν, πέθανε και η Δημοκρατία.

Αντίθετα, στα κράτη μεγάλης έκτασης και πληθυσμού, που η επικοινωνία με την παρουσία των ανθρώπων σε «κοινό χώρο και χρόνο» ήταν πρακτικά ανέφικτη, ουδέποτε λειτούργησε αληθινή Δημοκρατία. Αντί της Δημοκρατίας λειτούργησαν, κατ’ ανάγκη, ολιγαρχικά πολιτεύματα, ή πολιτεύματα «σαν τη Δημοκρατία», στα οποία την εξουσία δεν ασκούσαν οι ίδιοι οι πολίτες αλλά οι αντιπρόσωποι των πολιτών .

Από τα τέλη όμως του 20ου αιώνα, η ενημέρωση και επικοινωνία των ανθρώπων πραγματοποιείται με συστήματα της τεχνολογίας (Συστήματα τηλεφωνίας, Ραδιοφωνίας, Τηλεόρασης, Πληροφορικής) , τα οποία δεν απαιτούν την παρουσία των ανθρώπων σε «κοινό χώρο και χρόνο». Είναι τα συστήματα Τηλε – Επικοινωνιών/ Ενημέρωσης/ Πληροφορικής. Σήμερα το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της πληροφορίας διακινείται με τεχνολογικά συστήματα και όχι με την παραδοσιακή μέθοδο της φυσικής παρουσίας.

Τεχνολογικά μέσα επικοινωνίας και πολιτεύματα

Στην ανάπτυξη και λειτουργία των διαφόρων πολιτευμάτων, ισχυρά συνέβαλαν τα τεχνολογικά συστήματα επικοινωνιών που ονομάζονται Μέσα Μαζικών Επικοινωνιών, ΜΜΕ, (εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνία, τηλεόραση).

Στα ΜΜΕ ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων μπορεί να λαμβάνει τις πληροφορίες που αποστέλλουν κάποιοι λίγοι, χωρίς αυτοί που λαμβάνουν την πληροφορία να έχουν τη δυνατότητα αποστολής. Όπως ήταν αναμενόμενο οι λίγοι άνθρωποι, που είχαν αυτό το προνόμιο, απέκτησαν μεγάλη ισχύ, ίση και πολλές φόρες μεγαλύτερη από την ισχύ των τριών θεσμικών εξουσιών· της Νομοθετικής, της Εκτελεστικής και της Δικαστικής εξουσίας. Δικαίως οι άνθρωποι αυτοί ονομάσθηκαν 4η εξουσία. Η αιτία αυτού του φαινομένου βρίσκεται κατά βάθος στα τεχνικοοικονομικά χαρακτηριστικά των ΜΜΕ.

Από τα προηγούμενα προκύπτει ότι τα ΜΜΕ είναι μία «ολιγαρχική τεχνολογία» γιατί σε αυτήν έχουν δυνατότητα αποστολής μαζικής πληροφορίας, μόνο οι άνθρωποι που διαθέτουν χρήματα και τον εν ανεπαρκεία φυσικό πόρο των συχνοτήτων.

Η συμβολή των ΜΜΕ και συγκεκριμένα της Ραδιοφωνίας στην ανάπτυξη ολιγαρχικών πολιτευμάτων προκύπτει και από τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα: (1) Η επιδημία δικτατορικών πολιτευμάτων στην Ευρώπη (Γερμανία /Ναζισμός, Ιταλία / Φασισμός, Ισπανία /Φασισμός, ….), συμπίπτει χρονικά με την απογείωση της τεχνολογίας της Ραδιοφωνίας των ηλεκτρονικών λυχνιών. (2) Η Ναζιστική Γερμανία κατανοώντας τη μεγάλη δύναμη της Ραδιοφωνίας στην προώθηση των στόχων της, ανέπτυξε ένα απλό και χαμηλού κόστους ραδιόφωνο το οποίο οι Γερμανοί μπορούσαν να προμηθευτούν με …γραμματόσημα. Οι λόγοι αυτής της προσφοράς του Ναζιστικού καθεστώτος ευνόητοι.

Στα χρόνια της Τηλεόρασης δεν εμφανίστηκαν επιδημίες δικτατοριών, εμφανίστηκαν όμως φαινόμενα κατάργησης του πνεύματος των Νόμων με ταυτόχρονη διατήρηση του «γράμματος» τους. Η δύναμη της τηλεόρασης, που εκπέμπει πληροφορίες σε μορφή: ομιλίας, κειμένου, εικόνας, και βίντεο, είναι τόσο μεγάλη που νίκησε το πνεύμα των Νόμων. Σε αυτή τη «νίκη» προφανώς σημαντικά βοήθησε και η ιδιοτέλεια των αρχόντων/ αντιπροσώπων.

Όνειρο των ουμανιστών αλλά και επιδίωξη των αρμοδίων επιστημόνων ήταν να αναπτυχτεί μία τεχνολογία που θα διασφάλιζε σε όλους τους πολίτες – πλούσιους και φτωχούς, της ανώτατης και στοιχειώδους εκπαίδευσης – τη λειτουργική και οικονομική δυνατότητα αποστολής και λήψης μαζικής πληροφορίας. Μια τέτοια τεχνολογία προφανώς θα ήταν κατάλληλη για δημοκρατικά και ακατάλληλη για ολιγαρχικά πολιτεύματα.

Αυτή η τεχνολογία, που αναπτύχθηκε την τελευταία 10ετια του 20ου αιώνα, είναι η τεχνολογία των Αμφι – Ενεργών Δικτύων· είναι η τεχνολογία του INTERNET (INTERactive NETwork), η οποία, ως προς τις δυνατότητες επικοινωνίας, « έκανε όλο τον κόσμο ένα μικρό χωριό».

Το κριτήριο του Μοντεσκιέ στην ψηφιακή εποχή

Λαμβάνοντας υπόψη: (1) Τις νέες δυνατότητες επικοινωνίας, διακίνησης και διαχείρισης των πληροφοριών, (2) ότι αυτές οι φανταστικά μεγάλες δυνατότητες, γίνονται επικίνδυνες εάν χρησιμοποιηθούν στον τομέα άσκησης της εξουσίας από τους ολίγους και όχι από το σύνολο των πολιτών, (3) ότι η ψηφιακή τεχνολογία ήδη χρησιμοποιείται και θα χρησιμοποιηθεί σε μεγαλύτερο βαθμό, στην άσκησης της εξουσίας, ανεξάρτητα αν οι θεσμοί που υπηρετούνται από αυτή είναι ολιγαρχικοί ή ψευδοδημοκρατικοί, (4) ότι το Υπουργείο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης έχει σαν στόχο την χρήση της τεχνολογίας στα πλαίσια του ισχύοντος Συντάγματος/ Πολιτεύματος, μπορούμε σήμερα, στην Κοινωνία της Πληροφορίας, να διατυπώσουμε το κριτήριο του Μοντεσκιέ ως ακολούθως:

«Οι χώρες στις οποίες η διείσδυση της ψηφιακής/ ιντερνετικής τεχνολογίας είναι επαρκής, μπορούν και πρέπει να έχουν το πολίτευμα της αρχαιοελληνικής της Άμεσης Δημοκρατίας, με προσαρμογή των αρχών και των πρακτικών της στα οικονομικά, κοινωνικά και ιδίως τεχνολογικά δεδομένα του 21ου αιώνα.»

Σημαντικό στοιχείο αυτής της διατύπωσης αποτελεί η άποψη ότι η αλλαγή του Συντάγματος/ Πολιτεύματος προς τις αρχές της Άμεσης Δημοκρατίας, είναι όχι απλά δυνατή, αλλά αναγκαία και επείγουσα. Η ανάγκη αυτή δημιουργείται από τους ακόλουθους δύο λόγους: (1) Η νέα τεχνολογία ήδη χρησιμοποιείται και θα χρησιμοποιηθεί σε μεγαλύτερο βαθμό, σαν εργαλείο άσκησης της εξουσίας, ανεξάρτητα από τη μορφή του πολιτεύματος . (2) Η χρήση της πολύ μεγάλης δύναμης της νέας τεχνολογίας στην άσκηση της εξουσίας από τους ολίγους – έστω και αν αυτοί είναι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι – θα οδηγήσει με νομοτελειακή βεβαιότητα σε πολιτεύματα αυξημένης εντροπίας· θα οδηγήσει στα πολιτεύματα των Μεγάλων Αδελφών που περιγράφει ο Τζωρτζ Όργουελ στο βιβλίο του 1984.

Συμπέρασμα

Η διείσδυση (penetration) της ιντερνετικής τεχνολογίας μιας χώρας εκφράζεται, με το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν, πρόσβαση στο Ιντερνέτ και εξοικείωση με τη χρήση του. Στη χώρα μας, το 60% περίπου των νοικοκυριών διαθέτει σταθερές ευρυζωνικές συνδέσεις, στις οποίες πρέπει να προστεθούν και οι ευρυζωνικές συνδέσεις των δικτύων κινητής τηλεφωνίας. Παράλληλα με αυτή την αύξηση, έχει βελτιωθεί, τόσο η ποιότητα των εφαρμογών όσο και η εξοικείωση των πολιτών με τη χρήση της νέας τεχνολογίας. Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η κρίσιμη δραστηριότητα για τη διεύρυνση της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας προς τις αρχές της Άμεσης Δημοκρατίας, είναι οι Συνταγματικές/ Νομοθετικές αλλαγές και όχι η ωριμότητα της τεχνολογίας.

Μακάρι η χρήση της νέας τεχνολογίας, που με τόλμη γίνεται σήμερα σε τόσους προβληματικούς τομείς της χώρας – εφορία, υγεία, κοινωνική ασφάλεια, δημόσια ασφάλεια,.. – δημιουργώντας βάσιμες ελπίδες για το αύριο, να επεκταθεί και στον τομέα άσκησης της εξουσίας· μακάρι η Ελλάδα να γίνει ξανά το Λίκνο της Δημοκρατίας, το Λίκνο της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας.

 

Σημειώσεις

(1)  Κατά τον αείμνηστο καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Αριστόβουλο Μάνεση,  ”Η βαθύτερη έννοια του πολιτεύματος συμπίπτει με την έννοια του Συντάγματος”. Αυτό στη γλώσσα των μαθηματικών  διατυπώνεται με την εξίσωση: Πολίτευμα = Σύνταγμα.

(2)  article.asp?Id=19

blog comments powered by Disqus