Η κριτική, που ασκείται τα τελευταία χρόνια της δημοσιονομικής κρίσης και αφορά τους χειρισμούς της ευρωπαϊκής ηγεσίας, θέτει στο επίκεντρο τη στάση της Γερμανίας και της καγκελαρίου Αγκελας Μέρκελ. Η δική της άρνηση να εκδοθεί ευρωομόλογο και να κοπεί νέο χρήμα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) συνδέονται και με την αμετακίνητη θέση της για σταθερότητα και απηχεί την παράδοση της Γερμανίας, υπό τη σκιά του φαντάσματος του υπερπληθωρισμού στις αρχές του 20ού αιώνα.
Αν αυτό θεωρείται προσωπική νίκη της κ. Μέρκελ με ορίζοντα τις εθνικές εκλογές της, σε ευρωπαϊκό επίπεδο λειτουργεί αποσταθεροποιητικά. Ο “δημοσιονομικός ιός” έχει αγγίξει όλη την Ευρωζώνη. Οι πιέσεις είναι ασφυκτικές, ειδικά όσες προέρχονται από τους οίκους αξιολόγησης. Τελευταίο κρούσμα η Standard & Poor’s, η οποία προειδοποιεί για υποβάθμιση των 15 χωρών της Ευρωζώνης και θέτει υπό παρακολούθηση με αρνητική προοπτική την Ε.Ε. συνολικά. Η νέα συμφωνία για σύσφιγξη των δημοσιονομικών δεσμών της Ευρωζώνης και των εννέα άλλων μελών της Ε.Ε. εκτός Βρετανίας με αυστηρότερα όρια ελλειμμάτων και χρεών, καθώς και αυτόματες κυρώσεις σε παραβάτες αναμένεται να αποδειχθεί πώς θα επηρεάσει τις αγορές.
Στην Ευρωζώνη, πάντως, οι χώρες η μία μετά την άλλη και όχι μόνον οι χρεοκοπημένες, υιοθετούν αυστηρότατα και επώδυνα μέτρα λιτότητας. Η ανάπτυξη ανακόπτεται και τα φορολογικά έσοδα μειώνονται, δυσχεραίνοντας την αποπληρωμή των χρεών. Οι κυβερνήσεις στρέφονται στις αγορές για δανειοδότηση, αλλά οι αγορές απαιτούν υψηλότερα επιτόκια, αμφισβητώντας την αξιοπιστία τους. Οι τράπεζες, υφιστάμενες σημαντικές απώλειες από τις τοποθετήσεις τους στα κρατικά ομόλογα της περιφέρειας της Ευρωζώνης, χρειάζονται ανακεφαλαιοποίηση σχεδόν 115 δισ. ευρώ. Οσες έχουν καλύτερη υγεία, δεν δανείζουν τις άλλες και αποταμιεύουν τα κεφάλαιά τους στην ΕΚΤ. Οι υπόλοιπες, οι οποίες δανειοδοτούνται από την ΕΚΤ, δεν προσφέρουν χορηγήσεις σε εταιρείες και νοικοκυριά, οξύνοντας την ύφεση.
Η απραξία της Αγκελα Μέρκελ τροφοδοτεί αυτόν τον φαύλο κύκλο. Η Γερμανίδα καγκελάριος θεωρεί εαυτόν αρχιτέκτονα της Ευρώπης, όχι πυροσβέστη, και προωθεί το σχέδιο ανασυγκρότησής της, επισημαίνει το Businesweek. Ζητεί δομικές παρεμβάσεις στις ευρωπαϊκές συνθήκες, ώστε να αντιμετωπισθούν οι αδυναμίες του ευρώ και να τεθούν αυστηρότερα όρια στα ελλείμματα και το δημόσιο χρέος. Σε ομιλία της είχε θέσει το ερώτημα, εάν πρέπει να επεκταθεί διεθνώς το δόγμα του ordoliberlalism (ένα μείγμα υπέρ των ελεύθερης αγοράς και της δυναμικής ρύθμισής της μόνον για να επιτευχθεί η μέγιστη απόδοσή της). Μέχρι ποίου σημείου η Γερμανία πρέπει να προσκολληθεί στη θέση της και πότε να προσαρμοστεί στις πρακτικές των άλλων χωρών της Ευρώπης;
“Στόχος της Αγκελα Μέρκελ είναι να επιλύσει το πρόβλημα, όχι την κρίση, ακολουθώντας τη γερμανική παράδοση”, παρατηρεί ο Φέρντινατ Φίχτερ του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών στο Βερολίνο. “Κι άλλοι ευθύνονται για το χάος στην Ευρώπη, αλλά η καγκελάριος σφάλλει, όταν εκμεταλλεύεται την κρίση για να επιβάλει πειθαρχία σε χώρες με πιο χαλαρό πλαίσιο”. Θεωρεί ότι η λύση είναι “περισσότερο Ευρώπη” και θα μπορούσε κανείς να της αναγνωρίσει αγαθές προθέσεις. Ωστόσο, ο Τζέφρι Σαξ, διευθυντής του Ινστιτούτου Γης στο πανεπιστήμιο του Κολούμπια, της προσάπτει ελλιπή στρατηγική σκέψη, “ειδάλλως δεν θα διακινδύνευε μία ύφεση για την Ευρώπη”.
Ενα ψυχολογικό παιχνίδι
Ο ψυχολόγος Ντίτριχ Ντέρνερ, ένας από τους σοβαρότερους Γερμανούς διανοητές, ασχολείται με τις ενίοτε καταστροφικές επιπτώσεις των πράξεων καλόβουλων ανθρώπων. Στο διάσημο βιβλίο του “Η λογική της αποτυχίας” χρησιμοποιεί ως παράδειγμα ένα παιχνίδι, στο οποίο οι παίκτες κατασκευάζουν αρδευτικό έργο σε φανταστική χώρα της Αφρικής. Κάποια στιγμή ξεσπάει λιμός, αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό και ο διευθυντής του έργου τους ενημερώνει σχετικά. Ενας παίκτης, ο πιο απορροφημένος στο έργο, διερωτάται μόνον το πώς αυτό θα προχωρήσει χωρίς εργατικά χέρια, ξεχνώντας εντελώς τον παράγοντα των ανθρώπινων απωλειών. «Η πεποίθηση πως οι προθέσεις μας είναι αδιαμφισβήτητα καλές, δυνητικά μπορεί να καθαγιάσει τα πιο αμφιλεγόμενα μέσα», καταλήγει στην έρευνά του ο Ντίτριχ Ντέρνερ.
Ενας από τους θεμελιωτές της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ο Ζαν Μονέ, είχε κάποτε διακηρύξει πως η ενωμένη Ευρώπη θα κατασκευαστεί μέσα από κρίσεις. Αρκεί στο τέλος αυτής της κρίσης να εξακολουθεί να υφίσταται το οικοδόμημα και το κοινό νόμισμα. Εάν μία χώρα, όπως η Ελλάδα υποχρεωνόταν σε έξοδο από το ευρώ, θα χρεοκοπούσε, ο πληθωρισμός θα εκτινασσόταν στα ύψη, η κυβέρνηση και οι ελληνικές τράπεζες θα αποκλείονταν από τις διεθνείς αγορές και η οικονομία θα θρυμματιζόταν. Η δε Γερμανία εκτός ευρώ θα έβλεπε το νέο μάρκο να εκτινάσσεται στη διεθνή χρηματαγορά, πλήττοντας τις εξαγωγές της.
Λίγη Ιστορία
Μία συγκατάθεση της Αγκελα Μέρκελ θα επέτρεπε στην ΕΚΤ να υποσχεθεί να τυπώσει όσα ευρώ χρειάζονταν για να αγοράσει ομόλογα σχετικά υγιών χωρών, οι οποίες όμως δέχονται επιθέσεις. Μία άλλη προσέγγιση θα ήταν το ευρωομόλογο με κοινή ευθύνη συνολικά της Ευρωζώνης. Τα κρατικά ομόλογα θα είχαν μειωμένες αποδόσεις, η κατάσταση των τραπεζών εκείνων, που κατείχαν κρατικά ομόλογα, θα βελτιωνόταν και η αξιοπιστία τους επίσης. Ακόμα κι αν μακροπρόθεσμα υπήρχε κίνδυνος πληθωρισμού, ίσως ουδέποτε η ΕΚΤ να αναγκαζόταν να τυπώσει πραγματικά ευρώ.
Η πίστη στη νομισματική σταθερότητα της Αγκελα Μέρκελ πρέπει να ιδωθεί και με όρους ιστορικούς τόσο στην πορεία της ίδιας της χώρας όσο και της προσωπικής της. Στη δεκαετία του 1920 η Γερμανία ζούσε τον υπερπληθωρισμό. Οι τιμές των καταναλωτικών προϊόντων διπλασιάζονταν κάθε 24 ώρες, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας της Κεντρικής Τράπεζας να εξυπηρετήσει το χρέος της χώρας, που είχε προκύψει εν μέρει από τις αποζημιώσεις προς τα κράτη της Αντάντ μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Γερμανίδα καγκελάριος γεννήθηκε το 1954 στην τότε Ανατολική Γερμανία. Μεγάλωσε ως κόρη λουθηρανού ιερέα και είναι διδάκτωρ Κβαντοχημείας. Θεωρείται μητρική φιγούρα στη χώρα της, εκφράζοντας την ήρεμη δύναμη. Δεν ανήκει στη γενιά του Χέλμουτ Κολ. Εκείνος και οι ομήλικοί του, έχοντας πολύ πιο ισχυρό το στίγμα του ναζισμού στο συλλογικό υποσυνείδητο της Γερμανίας, ασχολήθηκαν ενεργά με το όραμα μιας ειρηνικής και ενωμένης Ευρώπης. Σε αυτήν την ενωμένη Ευρώπη οι Γερμανοί εγκατέλειψαν το αγαπημένο τους μάρκο, ένα από τα ελάχιστα, αν όχι το μοναδικό, αποδεκτά σύμβολα εθνικισμού και φιλοπατρίας τη μεταπολεμική περίοδο γι’ αυτούς, όπως αναφέρει στο Businessweek πρώην ανταποκριτής της Die Zeit.
Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή, 10.12.2011
Η Κατερίνα Καπερναράκου είναι δημοσιογράφος, παρακολουθεί το διεθνές οικονομικό ρεπορτάζ στην εφημερίδα “Καθημερινή”. Διατηρεί εβδομαδαιαία σαββατιάτικη στήλη με τα πρόσωπα της εβδομάδας. Εχει εργαστεί ως παραγωγός και δημοσιογράφος σε ιδιωτικούς και κρατικούς Ρ/Σ και την Ελληνική Υπηρεσία του BBC. Συνεργάζεται με οικονομικά έντυπα και περιοδικά ποικίλης ύλης. Διετέλεσε πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της Δ. Αμνηστίας.